Cuối năm 1944, đầu năm 1945, tình hình quốc tế có nhiều chuyển biến mau lẹ, phong trào cách mạng trong nước phát triển rộng khắp. Trên cơ sở đó, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào từ ngày 13 đến ngày 15.8.1945 đã đi đến kết luận: “Những điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương đã chín muồi”, vì vậy, phải “Kịp thời hành động, không bỏ lỡ cơ hội”, khẩn trương “Đánh chiếm ngay những nơi chắc thắng, không kể thành phố hay thôn quê, thành lập uỷ ban nhân dân ở những nơi làm chủ”, tất cả vì mục tiêu: “Việt Nam hoàn toàn độc lập”.
Tại Tân Trào, Hồ Chí Minh chỉ thị phải gấp rút họp đại hội đại biểu quốc dân. Lúc bấy giờ, cao trào kháng Nhật cứu nước đang cuồn cuộn dâng lên từ Nam chí Bắc. Toàn quốc đang mong đợi một Chính phủ lâm thời cách mạng của nước Việt Nam độc lập. Trong thời kỳ chuẩn bị khởi nghĩa tháng Tám năm 1945, Thị xã Thái Nguyên là một cứ điểm mạnh của địch, do đó việc giành chính quyền ở Thái Nguyên là yêu cầu cấp thiết để mở đường cho Quân Giải phóng tiến về thủ đi Hà Nội. Ngày 16.8.1945, Mặt trận Việt Minh triệu tập Đại hội Quốc dân ở Tân Trào. Đại hội quyết định: Tán thành lệnh tổng khởi nghĩa của Đảng; Thành lập ủy ban dân tộc giải phóng do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu; Quy định Quốc kỳ, Quốc ca. Đặt tên nước là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc tuyên thệ quyết tâm hoàn thành sứ mệnh cao cả, cứu nước, cứu dân, làm chỗ dựa cho nhân dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền. Sau lễ tuyên thệ, ba mũi Quân giải phóng tiến về ba hướng tây, nam, bắc… Ngày 16/8/1945, Đội Việt Nam Giải phóng quân do Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ huy đã tiến về Thị xã Thái Nguyên. Ngày 19/8/1945 tới Thịnh Đán, T. P Thái Nguyên. Tại đây, Đội đã tập kết tại chùa Đán, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã phổ biến kế hoạch tác chiến và giao nhiệm vụ cho các đơn vị. Sáng 20.8.1945, đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy một mũi quân từ chùa Đán tiến vào thị xã Thái Nguyên, bao vây, tấn công phátxít Nhật giải phóng thị xã. Chiều cùng ngày, tại sân vận động thị xã đã diễn ra cuộc míttinh lớn, Ủy ban khởi nghĩa chính thức tuyên bố xóa bỏ bộ máy chính quyền của địch, thành lập Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Thái Nguyên. Trước đó ngày 19/8 lực lượng vũ trang và quần chúng huyện Phú Bình, Đồng Hỷ đã nổi dậy và chiếm được khu chủ sự Nhà Đèn (Đây là công trình kiến trúc thực dân Pháp xây dựng trước năm 1945, là nơi dùng máy nổ cung cấp điện cho thị xã Thái Nguyên, chủ yếu phục vụ cho bọn lính chiếm đóng thị xã). Ngày 20/8/1945 Nhà Đèn là nơi đồng chí Võ Nguyên Giáp tuyên truyền cho 60 lính bảo an đầu hàng. Trong thời gian chiến đấu giải phóng thị xã Thái Nguyên và các vùng lân cận (từ 20 đến 23/8/1945), đồng chí Võ Nguyên Giáp đã chọn đình Hàng Phố làm nơi đặt sở chỉ huy của lực lượng Quân Giải phóng, cùng nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền. Đình Hàng Phố, khu chủ sự Nhà Đèn đã bị phá hủy trong thời kỳ tiêu thổ kháng chiến, nhưng những cái tên ấy đã đi vào lịch sử và trở thành niềm tự hào của người dân Thái Nguyên. Ngày 18.8.1945: Nhân dân các tỉnh Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam nổi dậy giành chính quyền ở tỉnh lỵ thành công – đây là bốn địa phương giành được chính quyền tỉnh sớm nhất trong cả nước Ngày 19.8.1945, cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội giành thắng lợi và đã có tiếng vang nhanh trong cả nước, cổ vũ mạnh mẽ các tỉnh và các thành phố khác, làm tăng thêm cuộc khủng hoảng trong hàng ngũ kẻ thù, tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc tổng khởi nghĩa. Ngày 20.8.1945, cuộc khởi nghĩa đã thắng lợi ở các tỉnh lỵ Thái Nguyên, Bắc Ninh, Ninh Bình. Ngày 21.8.1945, cuộc khởi nghĩa thành công tại các tỉnh lỵ Cao Bằng, Tuyên Quang, Sơn Tây, Kiến An, Nam Định và Nghệ An, Ninh Thuận. Ngày 22.8.1945, cuộc khởi nghĩa tiếp tục giành thắng lợi ở các tỉnh lỵ Hưng Yên, Quảng Yên. Ngày 23.8.1945, các tỉnh lỵ: Huế, Bắc Kạn, Hoà Bình, Hà Đông, Hải Phòng, Quảng Bình, Quảng Trị, Gia Lai, Bình Thuận, Lâm Viên, Tân An, Bạc Liêu đã tiến hành khởi nghĩa và giành chính quyền. Ngày 24.8.1945, cuộc khởi nghĩa diễn ra ở Phú Thọ, Hà Nam, Phú Yên, Đắk Lắk, Bình Thuận và Gò Công, Mỹ Tho và giành thắng lợi. Ngày 25.8.1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở tỉnh lỵ Sơn Lạng, Kon Tum. Cùng ngày, nhân dân Sài Gòn và hầu hết các tỉnh thuộc miền Nam như Chợ Lớn, Gia Định, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Long Xuyên, Tây Ninh, Trà Vinh, Châu Đốc, Sa Đéc, Bến Tre, Bà Rịa, Thủ Dầu Một, Biên Hoà đã vùng lên khởi nghĩa thành công. Ngày 26.8.1945, nhân dân Sơn La, Hòn Gai, Cần Thơ khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Ngày 27.8.1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Rạch Giá thành công. Ngày 28.8.1945, cuộc khởi nghĩa thắng lợi nhanh chóng ở Đồng Nai Thượng và Hà Tiên. Như vậy, chỉ trong vòng 15 ngày (từ ngày 14 đến ngày 28.8.1945), quyền thống trị, áp bức của bọn đế quốc (Pháp, Nhật) được xây dựng suốt gần một trăm năm và chế độ quân chủ chuyên chế phản tiến bộ tồn tại hàng nghìn năm đã bị nhân dân ta lật đổ hoàn toàn. Lần đầu tiên, chính quyền cả nước thực sự thuộc về nhân dân. Ngày 2.9.1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước quốc dân và thế giới: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời.
Tin: Đoàn Thị Thanh Huế
